راهنمای ساده جهت نوشتن مقالة علمی
منابع مختلف شناخت
1ـ استناد به مقام صلاحیت دار
2ـ شیوههای مبتنی بر سیر و سلوک و رمز و راز
3ـ شیوة خرد گرایانه
4ـ روش علمی
قلمروها و حیطههای شناختی و معرفتی:
1)حیطه شناختی علوم طبیعی و مادی
2)حیطه شناختی علوم الهی یا الهیات
3)حیطه شناختی علوم انسانی
حیطهشناختی علوم طبیعی و مادی: این حیطه شامل معلومات و معارفی میشود که به هر نحو درباره طبیعت و موضوعات طبیعی که دارای خواص مادی و قابل حس است حاصل میآید و علوم پایه، علوم پزشکی و علوم مهندسی.
حیطه شناختی علوم الهی یا الهیات: این حیطه شامل معلوماتی میشود که خارج از عالم ماده و محسوسات قرار دارد که میتوان از آن به شناخت دینی نیز تعبیر نمود. برای مثال: خدا شناسی، فقه و حقوق.
حیطهشناختی علوم انسانی: این حیطه شامل معلوماتی است که به خصلتها، ویژگیها، فعالیتها و رفتارهای نوع انسان مربوط میشود.
علوم انسانی به دو طبقة کلی تقسیم میشود:
1)گروه اول شامل معلوماتی است که منشأ تشکیل آنها را عقل و فکر و احساس انسان تشکیل میدهد. فلسفه، منطق، ریاضیات، ادبیات، موسیقی.
2)گروه دوم شامل معلوماتی است که منشأ آنها را رفتار انسان تشکیل میدهد. روان شناسی، جامعه شناسی، اقتصاد، مدیریت، جغرافیای انسانی و علوم سیاسی و...
پژوهش (Research)مجموعهای از روشهایی است که افراد برای تولید شناخت قاعده مند آنها را بکار میبرند. پژوهش یک فرآیند مهیج کشف نمودن است ولی لازمهاش پایداری، صبر، تساهل و خویشتنداری در برابر دشواریها و تعامل با دیگران و ارایة یک کار مطلوب است. علاوه بر پژوهش انسان از منابعی چون اقتدار، سنت، معرفت عامیانه، اسطورههای رسانههای جمعی وتجربة شخصی در مورد جهان پیرامون خویش اگاهی و شناخت کسب میکند.
تحقیق، از ریشة «حق» است. حق یعنی آنچه که درست و استوار و ثابت باشد. ریشة اصلی واژة حق، در تمام اشتقاقهایش مفهوم ثابت و مطابقت با واقع و استحکام را دارد. احقاق و تحقیق یک امر، یعنی چیزی را ثابت و استوار ساختن، درستی چیزی را به اثبات رساندن، «حق» بودن مطلبی را آشکار ساختن و به عبارتی: شناخت « هست » ها. تحقیق، یک تلاش فکری و علمی برای « یافتن » مطلب درست و حق، و « ارائه » و « اثبات » آن است. طبیعی است که در زمینههای مختلف نظری و فکری و تاریخی و ادبی و علمی و ... حق بودن مطالب، به معنای مطابق با واقع بودن آنها در هر یک از زمینههاست و تحقیق، طبق این مفهوم، در ابعاد مختلف یاد شده، مفهوم پیدا میکند.
تفاوت تحقیق و تألیف
تألیف از ریشة « الفت » و به معنای پیوندزدن، به هم آمیختن، گردآوری مطالب متناسب با هم در یک مجموعه است و معمولاً نیاز به تتّبع و کاوش و دقت و حوصله دارد. گرچه در عرف رایج، معمولاً تألیف و تحقیق را و مؤلف و محقق را به جای هم به کار میبرند، ولی میان محقق و مؤلف تفاوت بسیار است.
مؤلف، گردآورنده مطالبی از جاهای مختلف و تنظیم کننده آنها است که با تتبع و پژوهش به دست آورده است، اما محقق، از اندیشهای نقّاد و دیدگاهی عمیق برخوردار است و « صاحب نظر » است و کارش تنها جمع آوری مطالب از منابع مختلف نیست ( که این کار از بسیاری برمیآید ) بلکه اندیشمندی است که نظریهای را با برهان و دلیل، اثبات یا رد میکند، یا مطلبی جدید کشف مینماید، یا مطلب کشف شدهای را تکمیل میکند، یا چیزی را که به صورت نظریه بوده است به اثبات میرساند. « نظریه پردازی » و اثبات آن نیز ذهنی قوی و شیوهای محققانه میطلبد. البته تتبع و کاوش، مقدمة تحقیق میتواند قرار بگیرد و محقق، بر مبنای « یافتهها » میتواند نظر بدهد.
تحقیقات بنیادی: این نوع تحقیقات در جستجوی کشف حقایق و واقعیتها و شناخت پدیدهها و اشیا بوده،که مرزهای دانش بشری را توسعه میدهند و قوانین علمی را کشف میکنند.
تحقیقات بنیادی تجربی: دادهها و اطلاعات اولیه با استفاده از روشهای آزمایش، مشاهده، مصاحبه و غیره گردآوری شده و با استفاده از روشهای آماری و معیارهای پذیرفته شده مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد.
تحقیقات بنیادی نظری: اطلاعات و مواد اولیه تحلیل به روش کتابخانهای گردآوری میشود و سپس به روشهای مختلف استدلال مورد تجزیه و تحلیل عقلانی قرار گرفته نتیجهگیری میشود.
تحقیقات کاربردی: تحقیقاتی هستند که با استفاده از زمینه و بسترشناختی و معلوماتی که توسط تحقیقات بنیادی فراهم شده برای رفع نیازمندیهای بشر مورد استفاده قرار میگیرند.
تحقیقات عملی: این تحقیقات را باید تحقیقات حل مساله یا حل مشکل نامید، زیرا نتایج آن مستقیما برای حل مساله به کار گرفته میشود.
تحقیقات تاریخی: مطالعهای که به توصیف و تبیین وقایع گذشته میپردازد.
تحقیقات توصیفی: در این نوع ازتحقیقات محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است و میخواهد بداند پدیده، متغیر یا مطلب چگونه است.
مانند بررسی: 1)وضعیت کارکنان یک اداره 2)بررسی وضعیت دانش آموزان یک شهر
تحقیق توصیفی زمینهیاب: به مطالعه ویژگیها و صفات افراد جامعه میپردازد و وضعیت فعلی جامعه را در قالب چند صفت یا متغیر مانند سن، جنس، وزن و غیره مورد بررسی قرار میدهد.
تحقیق توصیفی موردی یا ژرفا نگر: عبارت است از مطالعه یک مورد یا یا یک واحد و کاوش عمیق در مورد آن. برای مثال تحقیق در ویژگیها و رفتار یک دانش آموز ناسازگار یا تیزهوش.
تحقیق توصیفی تحلیل محتوا: به منظور توصیف عینی و کیفی محتوای مفاهیم به صورت نظامدار انجام میشود. در واقع قلمرو این تحقیق را متنهای مکتوب، شفاهی و تصویری درباره موضوعی خاص تشکیل میدهد.
تحقیقات همبستگی یا همخوانی: این تحقیقات برای کسب اطلاع از وجود رابطه بین متغیرها انجام میپذیرد ولی الزاما کشف رابطه علت و معلولی مورد نظر نیست.
انواع همبستگی:
همبستگی مثبت: جهت تغییر در یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو باشد.
همبستگی منفی: جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییرات متغیر دیگر همسو نباشد.
تحقیقات علی(پس رویدادی): اینگونه تحقیقات کشف علتها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مورد نظر است.
در یک تحقیق علی مطلوب محقق باید سه دسته متغیر داشته باشد:
1)متغیرهای اصلی که نقش موثر و مثبتی در بروز پدیده داشتهاند.
2)متغیرهایی که نقش بازدارنده و منفی در رابطه با بروز پدیده داشتهاند.
3)متغیرهای زمینه ساز که هموارکننده راه برای اثرگذاری متغیرهای اصلی بودهاند.
تحقیقات تجربی: بر شناخت رابطه علت و معلولی بین متغیرها تاکید دارند و سخن از مطالعه رابطه یک سویه و تاثیر متغیر مستقل(علت) برمتغیر تابع(معلول)است.
معیارهای یک مقالة علمی – پژوهشی
توصیه جدّی میشود که معیارهای زیر در هر مقاله علمی - پژوهشی مورد رعایت قرارگیرند. رعایت این معیارها باعث انسجام و استحکام مقاله شده و امکان پذیرش آن را در یک مجله علمی - پژوهشی افزایش میدهد.
الف- مرتبط بودن مطالب و کامل بودن
• تمام موضوعات مطرح شدهاند.
• استدلالها و بحثها در کلیت متن مرتبط هستند.
• منابع و مراجع ادبیات تحقیق آورده شدهاند.
• منطق و پیوستگی بین استدلالها رعایت شده است.
ب- برخورداری از یک سازمان منسجم:
• مقاله از یک ساختار شفاف مفهومی برخوردار است.
• عنوانها و زیرعنوانهای مناسب، صحیح و مرتبطی به کار برده شدهاند.
• نظام ارجاع دهی با ثبات و مناسب است.
پ- برخورداری از یک محوریّت تحقیقی در کلّیت و ترکیب مقاله:
• تفکر خلاق، ترکیب و استدلال ظهور و بروز دارد.
• دقت فکری در باره عنوان اصلی دیده میشود.
• مفاهیم مرتبط به نحو مناسبی تحقیق شدهاند.
• استدلالها و اثباتها به وسیله مدارک و مستندات یا ارجاعات پشتیبانی شدهاند.
• شواهد کافی برای فهم موضوع وجود دارد.
• ادبیات تحقیق مورد نقد و تحلیل قرار گرفتهاند.
• ارتباط لازم بین ادبیات تحقیق و موضوع مورد تحقیق مقاله ارائه شده است.
اجزا منطقی یک مقاله و کارهایی که محقق باید انجام دهد را بطور ساده توضیح میدهیم.
1ـ عنوان مقاله
- پرهیز از عنوانهای کلی و روزنامهای؛
- استفاده از صفت و موصوفهای لازم برای گویاتر نمودن عنوان؛
- دارا بودن جذّابیت برای جذب مخاطب؛
- فشرده و مختصر و یادآوردنی؛
- پرهیز از اصطلاحات نامأنوس و اختصار
- توجه به این نکته که عنوان یک برچسب است نه جمله.
2ـ نام نویسنده/نویسندگان
- مشخص کردن نام و رابطه عضویتی نویسنده یا نویسندگان.
3ـ چکیده
- دربرگیرنده (معرفی کلی و گویای تحقیق / بیان هدف و قلمرو تحقیق، اهمیت کلّی تحقیق ،
مروری فشرده بر ساختار مقاله، اشاره کلّی به نوآوریها و دستاوردهای مقاله)؛
- پرهیز جدی از آوردن مراجع، فرمول و علامتهای ویژه؛
- رعایت کوتاهی و فشرده بودن ( در حد یک بند و سقف 200 تا 250 کلمه)؛
- توجه به این نکته که تعداد افرادی که چکیده را میخوانند بسیار بیشتر از کسانی است که مقاله را میخوانند.
4ـ کلید واژهها
- تا سقف پنج کلمه و یا اصطلاح
5ـ بیان مسئله: در باره موضوعی که میخواهید مطالعه نمایید حدود 10 سطر مینویسید و مشخص میکنید که چه چیزی برای شما ناشناخته و مجهول است و میخواهید آن را روشن سازید. جملات آخر بایستی بصورت پرسشی آورده شوند. سئوال و و یا سئوالاتی که باعث شده ما بدنبال تحقیق مورد نظر باشیم و یا اینکه محقق موضوعی را که برای خود انتخاب کرده است برای اینکه موضوع را به صورتی منظم و بهتر مورد بررسی قرار دهد باید آن موضوع را به سوال یا سوالاتی تبدیل نماید و یا بشکافد.
الف ـ در بخش بیان مسأله به تشریح پرسش اصلی پژوهش خود می پردازیم. کسب چه معرفتی برای ما مطرح است؟ و جایگاه این معرفت در قبال کارهای انجام یافته کجاست؟
ب ـ همواره به یاد داشته باشید که اگر چه خود شما از موضوع با خبرید، اما آنرا برای خوانندهای مینویسید که از طرح ذهنی شما بیاطلاع میباشد. لذا قدم به قدم جلو بروید.
ج ـ پرسش اصلی خود را در نظر بگیرید. آنرا حداقل در ده سطر توضیح دهید. این پرسش به چه معناست؟ در نگارش بیان مسأله به مخاطب خود نشان دهید که به موضوع کاملا آگاهی دارید. بعد از اشارهای مختصر به آنچه تا کنون صورت گرفته است ( ادبیات موجود ) ویژگیها و مشخصات کار خود را در عباراتی کوتاه و با معنا بیان نمایید.
د ـ پس از نگارش این بخش آنرا به دوستانتان نشان داده و از ایشان بخواهید تا آنرا مورد مطالعه قرار دهند. آیا آنچه آنها از نوشتة شما متوجه میشوند، همان مراد و منظور ذهنی شما بوده است؟ آیا آنها متوجه مراد شما میشوند؟ در صورت منفی بودن پاسخ، تلاش نمایید تا مواردی را که منجر به ابهام در درک مسأله و یا خروج از آن میگردد، شناسایی و بر طرف نمایید.
6ـ اهمیت و ضرورت پژوهش: اگر این موضوع بررسی گردد به لحاظ علمی و کاربردی چه فایدهای دارد و چرا شما میخواهید از بین این همه موضوعات آن را بررسی نمایید. استدلال خود را بنویسید.
7ـ اهداف پژوهش: هدف کلی و اهداف جزئی را برشمارید.
اول« هدف کلی» که منظور همان موضوع تحقیق است که قصد مشخص نمودن آنرا داریم و به عبارتی آنچه در پایان مطالعه قصد رسیدن بدان را داریم « هدف کلی» معمولاً در یک جمله قابل فهم صریح و رسا و مختصر بیان میشود که برای خواننده گویا و قابل فهم است.
در گونة دوم« اهداف جزئی یا اختصاصی» تحقیق بیان میشود. این اهداف از تفسیم یا شکستن « هدف کلی» به اجزای کوچکتر بدست میآیند. اهداف جزئی راه رسیدن به « هدف کلی» را قدم به قدم مشخص مینماید.
تنظیم اهداف چنانچه به خوبی صورت بپذیرد بر متمرکز ساختن مطالعه به جنبه های اساسی آن و جلوگیری کردن از جمع آوری اطلاعاتی که به آنها نیاز وجود ندارد، تأکید میکند. چرا نوشتن اهداف مهم است و چه خصوصیاتی باید داشته باشند:
تنظیم اهداف برای یک مطالعه تحقیقی باید بر اساس ملاکهای مشخص صورت پذیرد که مهمترین آنها عبارتند از:
اهداف قابل حصول باشند.بدین شکل که مقصود و منظور محقق را بطور کامل برساند و توانایی سنجش موضوع را داشته باشد.
اهداف صریح و روشن بیان شوند.هیچگونه ابهامی در هدف قابل قبول نیست و باید مشخص شود که دقیقاً چه چیزی باید اندازه گیری شود.
اهداف باید قابل اندازه گیری باشند.تحقیق به روش علمی بر پایه اندازه گیری استواراست و بیان اهداف درقالب های قابل اندازه گیری کار مطالعه را ساده تر میسازد.
توصیه میشود به هنگام تنظیم اهداف ویژه از الگوی زیر استفاده نماید:
هدف یا هدف هایی رابرای تعیین نمودن ارزش کمی موضوع انتخاب کرده و بنویسید.
هد ف یا هدف هایی را برای روشنگری در مورد موضوع انتخاب کرده و بنویسید.
هد ف یا هدف هایی را برای تعیین علل احتمالی موضوع بنویسید.
8ـ سئوالات پژوهش: سئوال اصلی و سئوالات فرعی را مشخص کنید.
9ـ چارچوب نظری پژوهش: تعیین نمایید که مسئله پژوهش را در کدام رشته علمی و براساس کدام چارچوب نظری انجام خواهید داد. بعنوان مثال در رشتة جامعه شناسی در درون چارچوب نظری کنش تعامل گرای نمادی. در اینجا باید استدلال نمایید که چرا این چارچوب با مسئله پژوهشی شما ارتباط دارد.
یک چارچوب نظری، دیدگاهی است که در مطالعه هر موضوعی باید استفاده گردد. ارزش یک چارچوب نظری در این است که محقق، با استفاده از آن، سوال تحقیق را در ذهن خود ساختاربندی میکند. زیرا که نتایج تحقیق وقتی آسانتر سازماندهی، تحلیل و درک میشوند که با یک چهارچوب نظری سازگاری داشته باشند. چارچوب نظری به مجموعهای از گزارهها اطلاق میشود که به لحاظ نظری قادر به تبیین یا طبقه بندی متغیر وابسته یا اصلی تحقیق هستند. این گزاره ها ممکن است از یک نظریه خاص گرفته شده باشند یا تلفیقی از نظریات مختلف باشند که همگرایی آنها به لحاظ نظری توسط محقق ثابت شده باشد. استفاده از چارچوب نظری به معنای شراکت در تجربیات و خردورزی جمع کثیری از محققین و صاحبنظران در امر تحقیق است.
معمولاً در طرحهای پژوهشی که محقق قصد توصیف یا طبقه بندی موضوع تحقیق را دارد و نمیخواهد به چرایی آن بپردازد به جای اصطلاح چارچوب نظری از چارچوب مفهومی استفاده میکند. چارچوب مفهومی نیز مجموعهای گزارههای نظری است که صرفاً به تجزیه و طبقه بندی موضوع میپردازد. فایده چارچوب نظری منحصر به سنجش یا طبقه بندی نتایج نیست. بلکه از آن مهمتر مربوط به تبیین موضوع است. تدوین چارچوب نظری در شرایطی که محقق قصد پاسخگویی به سوالات چرادار را دارد بسیار ضروری است.
کدام چارچوب نظری برای موضوع تحقیق من مناسب است؟ این سوال بسیار مهم است. بعضی از محققین مخصوصاً در رشتة علوم اجتماعی این سوال را به صورت چند گزینهای مطرح میکنند! بدین نحو که کدام چارچوب مناسب است تضاد، کارکردگرایی، کنش متقابل نمادین یا مبادله؟ به نظر من این رویکرد به چارچوب نظری اشکال دارد. برای پیدا کردن چارچوب نظری مناسب ابتدا باید مسأله تحقیق تان را انتزاع کنید. به عبارتی دقیقتر صورت زیرین مسأله تان را کشف کنید. به عنوان مثال صورت زیرین مسأله تقلب در یک تحقیق یا پایان نامه، چیزی جز انحراف یا کجروی نیست. لذا محقق برای تدوین چارچوب نظری مربوط به تقلب باید به نظریات مرتبط با کجروی مراجعه کند. در غیر اینصورت دست یابی به نظریهای در بارة تقلب عملاً غیرممکن است چرا که شأن نظریه ایجاب میکند که به موضوعات کلّی بپردازد تا مصادیق معین.
10ـ نظریة اصلی پژوهش: یک نظریه مجموعهای از بدیهات، قوانین و فرضیههایی است که چیزی را دربارة واقعیت قابل مشاهده تبیین مینماید. مشخص سازید که موضوع پژوهش به کمک کدام تئوری قابل تبیین میباشد. فرض کنید محققی میخواهد در باره علل کشمکش های سیاسی مطالعه نماید. در این جا باید تئوری مورد نیاز مثلاً «تئوری منازعات سیاسی» چارلز تیلی را بطور دقیق بنویسد و آدرس منبع مورد استفاده را نیز ذکر کند.
11ـ فرضیات پژوهش: به سئوالات مطرح شده با توجه به تئوری اصلی پاسخ دهید. دقت کنید که باید به تعداد سئوالات مطرح شده فرضیه داشته باشید.(یک فرضیه اصلی و چند فرضیه فرعی).
12ـ سوابق پژوهش : بررسی شود که در خارج از کشور و همیطور در داخل کشور چه کسانی در بارة موضوع پژوهش شما یا موضوعات نزدیک به آن تحقیق نمودهاند.
- طرح سابقه بر اساس یک نظم زمانی/ دیدگاهی/مکتب فکری یا هر طبقهبندی دیگر؛
- طرح ارتباط ادبیات مورد بررسی با موضوع تحقیق؛
- بیان نقاط قوّت، ضعف و محدودیتهای ادبیات موضوع؛
- صرف نظر از طرح مطالب شخصی و تعصب آمیز؛
- طرح یافتههای موافق و مخالف در ادبیات؛
- ارائه روند و سیر تحقیق و طرح جهتگیری آن؛
- نقد و بررسی تئوریهای طرح شده؛
- مشخص کردن محدودة زمانی مورد بررسی؛
- برقراری ارتباط بین ادبیات موضوع با موضوع مورد تحقیق.
باید هر نمونه را با جزئیات مربوطه گزارش کنید.
13ـ جنبه های جدید پژوهش:کاری که شما دارید انجام میدهید با کارهای مشابه صورت گرفته چه تفاوتی دارد و چرا میخواهید مجدداً آن را بررسی کنید؟ استدلال نمایید.
14ـ روشهای گردآوری دادهها : براساس کدام روش و با استفاده از کدام ابزار دادههای مورد نیاز را جمع آوری خواهید کرد؟ بطور دقیق معین کنید.
مهمترین تکنیکهای جمع آوری اطلاعات
۱-پرسشنامه تحقیقاتی۲-مشاهده در تحقیق۳- استفاده از فیش ۴- نمونه گیری ۵- مونو گرافی. 15ـ روشهای توصیف و تحلیل داده ها: با توجه به نوع دادهها (کمی یا کیفی) ، از آمار استنباطی یا توصیفی کمک میگیرید یا از روشهای کیفی دیگر ؟ در این مورد با دقت بحث کنید.
16ـ تعریف نظری مفاهیم: برای تعریف نظری مفاهیم باید به فرهنگهای تخصصی مراجعه شود. از فرهنگ لغت فقط معنی لغوی را میتوان پیدا کرد ولی برای تعریف نیاز به فرهنگ تخصصی داریم. در علوم اجتماعی میتوان از فرهنگ اصطلاحات علوم اجتماعی آرا سته خو، آلن بیرو، ساروخانی، ویلیام کولب و جولیس گولد و ....... استفاده کرد. برای اینکه کار ما دقت بیشتری داشته باشد معادل لاتین هر مفهوم نیز آورده شود. در تعریف مفاهیم از هر منبعی که استفاده میکنید باید در پاورقی آدرس دقیق آن ذکر گردد.
17ـ تعریف عملیاتی مفاهیم: باید مشخص شود که مفاهیم راچگونه و به کمک کدام شاخص یا معرف اندازه گیری میکنید. در تحقیقات کمی از ابزار پرسشنامه کمک میگیرندو هرسئوال پرسشنامه در واقع یک معرفی است که میخواهد مفاهیم مورد نظر را بسنجد.
18ـ جامعة آماری : جامعه آماری منظور مجموعه افراد یا واحدهایی است که در نهایت میخواهیم نتایج را به آن تعمیم دهیم. در مسأله نمونه گیری معمولاً جامعه متناهی است و تعداد عنصرهای آن را حجم جامعه مینامند. کار مهم محقق این است که با دقت و به صورتی کامل جامعه را تعریف کند. درمورد چه کسانی تحقیق میکنید یا از چه افرادی میخواهید نظر سنجی کنید، آنها جامعه آماری یا جامعه کل را تشکیل میدهند. مثلاً اگر بخواهید نظر دانشجویان یک دانشگاه را درمورد عملکرد دولت نهم بپرسید باید تعداد دانشجویان هر رشته را در هریک از سالهای ورودی مشخص و جمع کل آنها را معین نمایید. به هر مجموعهای که کاملاً تعریف شده از عناصر یا واحدهایی میباشد که برای آنها بر آورد باید صورت گیرد جامعه آماری مینامیم. این عناصر میتوانند انسان .مزارع ،خانوارها، بلوکهای شهری، دهستانها، مشاغل و غیره باشند و به طور خلاصه این مجموعه کاملاً تعریف شده به کل افراد یا اشیا گفته میشود که دارای یک یا چند صفت مشترک بوده و با هدف و موضوع تحقیق ارتباط داشته باشند
19ـ حجم نمونه : حجم نمونه با توجه به نوع پژوهش، اهداف و امکانات محقق تعیین میشود.
نمونه یا جمعیت نمونه (تعین حدود جامعه آماری )
یکی از اقدامات بسیار مهم در نمونه گیری تعریف و تعیین حدود جامعه ،جمعیت نمونه و هر جزء از جامعه آماری میباشد که دارای صفاتی چون نما یا معرف بودن و قابلیت تعمیم پذیر میباشد. پس یک محقق باید در انتخاب نمونه آماری خود حداکثر دقت را داشته باشد پس یک محقق باید در انتخاب نمونه آماری خود حداکثر دقت را داشته باشد لذا که اعتبار بیرونی تحقیق بیشتر به این عامل بستگی دارد چون تنمونه که محقق برای بررسی انتخاب می کند باید قابلیت تعمیم پذیری را داشته باشد برای مثال برای بررسی رابطه بین تحصیلات و درامد نمونه اماری باید مردان شاغل 18 سال به بالا باشند.
چارچوب نمونه گیری: فهرست کامل واحدهای نمونه گیری که از آنها باید نمونه انتخاب گردد را چارچوب نمونه گیری مینامند.
مثال: لیست افراد واحدهای مکسونی -راهنمای تلفن -نقشه یا فهرست عضویت در سازمانها و باشگاهها.
20ـ روش نمونه گیری: نوع روش نمونه گیری را تعیین نموده و آن را بطور دقیق شرح دهید. همینطو ر مشخص کنید در این تحقیق شما چگونه نمونهها را تعیین کردهاید.
21ـ سطح سنجش: اسمی، ترتیبی، فاصلهای یا نسبی و کسری ؟ با توجه به اهداف و سئوالات تحیقق مشخص گردد.
22ـ سطح تحلیل: خرد، متوسط یا کلان؟ معین کنید. من فکر میکنم موضوعات پژوهشی در علوم اجتماعی را میتوان در حالت انتزاعی به دسته های زیر تقسیم کرد:
الف- تحقیقاتی که به بررسی عمل میپردازند.
ب- تحقیقاتی که به بررسی احساس میپردازند.
ج- موضوعاتی که به بررسی شناخت و آگاهی میپردازند.
تحقیقات فوق در سطح خرد انجام میشوند.
د- تحقیقاتی که به بررسی ارزشها و هنجارها میپردازند.
ه- تحقیقاتی که به بررسی نظم و انسجام میپردازند.
و- تحقیقاتی که به بررسی تضاد و تغییر میپردازند.
ز- تحقیقاتی که به سنجش عملکرد میپردازند.
این دسته اخیر تحقیقاتی هستند که در سطح کلان انجام میشوند.
23ـ واحد تحلیل: فرد، گروه یا جامعة کل یا جامعة جهانی؟مشخص کنید.
24ـ مدل تحلیلی: مدل تحلیلی نوعی نمودار سازی برای متغیرهای استخراج شده از چارچوب نظری تحقیقی میباشد در واقع یک چارچوب فکری سیستماتیک درباره تبیین مساله مورد تحقیق میباشد. مدل رابطه بین طرح نظری و کار جمعآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات میباشد میتوان گفت مدل دستگاهی است متشکل از مفاهیم، فرضیهها و شاخصها که کار انتخاب و جمعآوری اطلاعات مورد نیاز را برای آزمون فرضیه تسهیل میکند.
در واقع مدل تحلیلی لولائی است که طرح نظری مساله تحقیق رابا مشاهده و تحلیل اطلاعات متصل میکند.
ساختمان مدل تحلیلی باید جوابگوی دو شرح باشد:
1ـدستگاهی از روابط را تشکیل دهد 2ـ با استدلال عقلی یا منطقی ساخته شده باشد. در این قسمت باید متغیر وابسته و متغیرهای مستقل را در قالب نمودار ترسیم نمایید.
25ـ ابعاد پژوهش: در این قسمت باید از چهار بعد نوع تحقیق مشخص گردد:
الف) بعد زمان ؛ طولی است یا برش مقطعی؟
ب) بعد هدف؛ توصیفی، اکتشافی یا تبیینی است؟
ج) بعد داده ها ؛ کمی است یا کیفی ؟
د) بعد جمع آوری داده ها؛ آزمایشی، پیمایشی، تحلیل محتوا یا میدانی است؟
26ـ قلمروی پژوهش: مکان و دورة زمان اجرای این پژوهش را بنویسید.
27ـ نتیجه گیری: طرح نتایج مهم و پیامدهای آنها؛ بیان استثناء ها و محدودیتها؛ طرح افقهای تحقیقاتی برای ادامه و توسعه تحقیق.
28ـ فهرست منابع: ارائه فهرست منابع به ترتیب الفبای فارسی.
شرایط یک محقق
یک محقق، در کار تحقیقی نیاز به مسائل زیر دارد تا هم در کارش موفق باشد و به نتیجه مطلوب برسد، و هم نتیجه کارش برای دیگران دارای ارزش و اعتبار باشد:
1. حوصله و صبر
2. تتبع و کاوش در منابع
3. دقت، هم در فهم هم در نقل
4. امانت در نقلها و برداشتها
5. علم و اطلاع، نه فکر و ذوق. ( یعنی: ملاک، ذوقیات نیست)
6. آشنایی به موضوع مورد نظر و مورد تحقیق
7. گم نکردن سرخط اصلی، هنگام سند یابی و پژوهش
8. ارتباط « یافته » ها با مطلوبها و « نیاز » ها
9. برخورداری کار، از بررسی و استدلال و دقت، تا « تحقیق » شود و گرنه در مرحله تتبع خواهد بود. البته تتبع مقدمه تحقیق است.
10. برخورداری از زبان ساده و بیان رسا
11. دوری از تعصّب و غرض ورزی و انتقامجویی
12. پرهیز از پیشداوری و تحمیل عقیده
13. برخورداری از شهامت و صراحت در بیانِ یافتهها.
موارد ویرایشی
رعایت ملاحظات دستوری در جملات و سعی در نوشتن جملات کوتاه و گویا؛
شماره گذاری عنوان بخشها و زیربخشها؛
شماره گذاری روابط و فرمولها؛
ارائه شرح مفید و گویا در بالای جداول و پائین شکلها؛
شماره گذاری جداول و شکلها به طور جداگانه؛
ارجاع دهی به هر جدول و یا هر شکل در متن از طریق شماره مربوطه؛
رعایت دندانهگذاری مناسب به منظور تفکیک بهتر و خواناتر نمودن نوشتار؛
پرهیز از شکستهشدن کلمات در دو خط متوالی (نظیر "می" در آخر خط و "شود" در ابتدای خط بعدی)؛
پرهیز از کپیکردن تصاویر ناخوانای مراجع و منابع، سعی در بازطراحی آنها با ذکر دقیق مأخذ در ذیل آنها.
ردیف نام نشانه علامت نقش و کارکرد اصلی مثال
1 ویرگول یا درنگ نما ، نشانه مکث کوتاه است و تابع لحن کلام. امام، اسلام را زنده کرد.
2 نقطه ویرگول یا جدایی نما ؛ نشانه مکث طولانی است و حدفاصل ویرگول و نقطه الهی،در جلال رحمانی؛
در کمال سبحانی
3 نقطه یا ایستنما . نشانه مکث کامل است ودر پایان جملههای خبری و امری میآید. امروز به مسافرت میرویم.
4 دو نقطه یا هشدار نما: : نشانه توضیحات پس از آن است. تنها ره سعادت: ایمان، جهاد، شهادت
5 نشانه عاطفی یا هیجاننما: ! نشانه بیان حالتهای احساسی و عاطفی مؤکد عجب همتی!
6 نشانه پرسش یا پرسشنما ؟ نشانه حالت سوال و پرسش که در پایان جمله میآید. چرا وظیفهات را انجام ندادی؟
7 نشانه حذف یا افتادگی نما ... نشانه حذف کلمه، عبارت یا جمله یا بخشی از متن فقر و بیکاری و... از عوامل فساد جامعه است.
8 گیومه یا برجستهنما « » نشانه مشخص کردن عبارت و متنی نظیر نقل و قول
او پرسید«آیا کتابخانه ملی را دیدهاید».
9 پرانتز یا دو کمان ( ) نشانه جدا کردن توضیحهای نسبتاً اضافی است ای شهید(ای-ش-هید)،شهادتت مبارک.
10 قلاب یا کروشه
[] نشانه اضافه کردن مطلبی یا توضیحی در ضمن نوشته یا سخن شخص دیگری است شما[خانواده شهدا] چشم و چراغ این ملتید
11 خط فاصله ـ نشانه جداسازی جمله یا عبارت معترضه از متن اصلی است حضرت محمد- صلی الله و علیه وآله و سلم- خوشخوی و خوشروی بود.
12 ممیز / نشانه اعشار در ریاضی و «یا» نوشتههاست 45/12 –حروف ایرانیک/ایتالیک
13 پیکان نشانه ارجاع است به کتاب...
شیوة علمی نوشتن پانویس و فهرست منابع
برای نوشتن پانویس به ترتیب زیر عمل می کنیم:
نام، نام خانوادگی مولف، نام کتاب، مترجم، ناشر، محل نشر،سال، صفحه یا صفحات مورد استفاده
مثال: گری نیومن، کلیدهای بازسازی زندگی پس از طلاق، ترجمة فرناز فرود، صابرین، تهران،1385ص63
اگر بخواهیم درون متن آدرس بدهیم به آن میان نویسی، میان نوشت یا ارجاع درون متنی میگویند.
مثال: (گری نیومن1385،ص63) یا (Neuman,Gary 1998:63)
اگر بدون فاصله از همان منبع استفاده شود، مینویسیم همان یا پیشین.ص67
اگر ابتدا از یک منبع و بعد از منبع دیگری استفاده کنیم بدین شیوه آدرس میدهیم: گری نیومن، پیشین، ص70
اگر سازمانی اثری را چاپ کرده باشد، سازمان را به منزلة مؤلف در نظر میگیریم. مثال: سازمان آموزش و پرورش، فرهنگ ایران، جلد1، تهران1381صص470-474
چنانچه اطلاعات مورد نیاز موجود نباشد از« بی» استفاده میکنیم. بی نا+بدون نام، بی جا+ بدون محل نشر، بی تا + بدون تاریخ
گزارش مقاله یا سمینار
عزت الله نگهبان، گزارش مقدماتی حفریات « چراغعلی تپه» هیئت حفاری رودبار 41-1340، وزارت فرهنگ، اداره کل باستا نشناسی، تهران،ص12
اگر گزارش یا سمینار چاپ نشده باشد، در انتها می نویسیم(گزارش چاپ نشده)
مقالة روزنامه : سید مهدی روشنگر ،« اسلام در زندگی اجتماعی مسلمانان شوروی» روزنامه جمهوری اسلامی، شماره 2184(1365/9/19)
مقالة مجله: حسنعلی غیور،«پیش بینی سیلاب در مناطق مختلف» فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 25(تابستان1371):ص87
پایان نامه یا رسالة دکتری
سلیمان میرزایی راجعونی، «بررسی کفتمانهای اسلامی در فرآیند انقلاب اسلامی(68-1358) »پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی انقلاب اسلامی به راهنمایی دکتر علی محمد حاضری و دکتر حمید انصاری، پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی، تهران،1381ص40
مصاحبه :گفتگو با محمدرضا صبح خیز، رئیس ادارة بیابان زدایی استان سیستان و بلوچستان، سه شنبه 5 بهمن 1387.
برنامة رادیویی : صدای جمهوری اسلامی ایران،« راه شب» (22بهمن1386)، ساعت 10شب
برنامة تلویزیونی: حسین شکویی، سیمای جمهوری اسلامی «طلوع ماه» شبکه یک سیما 7/11/1384
اینترنت: در اکثر سایت ها، زیر همان صفحهای که مقالة علمی آمده است، آدرس اینترنتی وجود دارد.
جزوههای درسی: نام خانوادگی و نام نویسنده، عنوان جزوه، وضعیت انتشار، نام دانشکده یا دانشگاه مربوط، محل آن؛ تاریخ انتشار؛ شماره صفحه.
مثال: ازکیا، مصطفی، روشهای تحقیق در علوم اجتماعی، پلی کپی، دانشکدة علوم اجتماعی، تهران، 1387،ص17
تفاوت نوشتن پانویس با فهرست منابع
در پانویس ابتدا نام و نام خانوادگی میآید ولی در فهرست منابع اول نام خانوادگی بعد نام میآید. در پانویس شماره صفحات ذکر میشود ، در فهرست منابع نیازی به ذکر صفحه نیست.
نکات ویژه
سعی جدی در ثبات رویههای اتخاذ شده در نوشتار مقاله (مانند اندازه حروف، ضخامت خطوط در جداول و شکلها، نوع خطوط لاتین در کلمات لاتین, فاصله شمارهها با متن یا روابط)؛
الگوبرداری از ساختار آخرین مقالات منتشر شده در نشریه یا ژورنال هدف (نشریهای که قصد دارید مقاله خودرا برای انتشار ارسال دارید)؛
ارائه مقاله کامل شده به اشخاص مطّلع و مرتبط با موضوع مقاله و دریافت نظرات آنان؛
واگذاری تهیه مقالات مروری به محققان با تجربه و نویسندگانی که در زمینه مورد بررسی صاحب نظر بوده و لااقل چند مقاله در این رابطه منتشر نمودهاند؛
اطمینان از دسترسی به مقالات مرجع مربوط به موضوع مقاله به ویژه مقالات جدید؛
رعایت امانت، صداقت و اخلاق از اصول مهم هر فعالیت علمی و تحقیقی است. مراعات نمودن این اصول از ضرورت بسیار بالائی برخوردار است.
تهیه و تدوین از: دکتر سلیمان میرزایی راجعونی - دانشگاه تربیت مدرس تهران، مهرماه 1390